نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد پژوهشگر اجتماعی
2 دانشیار دانشگاه خوارزمی
3 استادیار زبان و ادبیات فارسی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
4 دانشجوی دکتری تربیت مدرس
چکیده
با پیدایش انقلاب صنعتی در غرب و به موازات آن نهضت مشروطه در ایران، تحول عظیمی در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... به وجود آمد، که شعرا و نویسندگان و نیز آثارشان، از این جریان بی‌تاثیر نبوده‌اند. شعر در آغاز مشروطه نقش مهمی را ایفا کرده است به طوری که جریان‌های سیاسی را رونق می‌داده و گهگاه مردم را به سمت و سوی خاص هدایت می‌کرده است. رشد و رواج شعر سیاه (شعری که احساسات و افکار منفی انسان نسبت به خود و اجتماع را بیان می‌کند) بامعنای نوینش درایران، از دوره‌ی مشروطه شروع شد و با پیدایش شعر نو شدت گرفت و در شعر اغلب شاعران نوپرداز مطرح گشت. البته جریان حضور این نوع شعر را می‌توان به دو دوره‌ی قبل از کودتا ( از انقلاب مشروطه تا کودتای 28 مرداد 1332) و بعد از کودتای 28 مرداد 1332 تقسیم کرد به طوری که پس از کودتای 28 مرداد 1332 ، شعرهای بیانیه‌ای، فرمایشی و دستوری تعطیل گردید و نوعی احساس جدایی و بیگانگی از جامعه در شعر برخی از شاعران ایران نمود پیدا کرد. با توجه به اینکه فروغ فرخزاد (1345-1313) نیز از شاعران نوپرداز معاصر محسوب می شود، در این نوشتار سعی شده است به این پرسش پاسخ داده شود که مهمترین شاخص‌های بیگانگی اجتماعی در شعر فروغ فرخزاد کدامند؟ روش این پژوهش از نوع، اسنادی- تحلیلی بوده است که زمینه‌ها و شرایط اجتماعی، خانوادگی زندگی فروغ، درکنار مولفه‌های بیگانگی اجتماعی ( احساس تنهایی، پوچی و بی‌معنایی، افسردگی، بی‌هنجاری، انزوای اجتماعی، دورویی، یاس و ناتوانی و... ) در شعر وی مورد مطالعه قرار گرفته است که در این بین، شاخص‌های احساس تنهایی (انزوا)، ناتوانی ( بی‌قدرتی) و یاس بیشتر از سایر شاخص‌ها تکرار شده است.
کلیدواژه‌ها
- آجودانی، ماشاء‌الله (1387) یا مرگ یا تجدد دفتری در شعر و ادب مشروطه، تهران: نشر اختران.
- ابوالحسن تنهایی، حسین (1392) « سلسله نشست‌های جامعه‌شناسی هنر و ادبیات با موضوع نگاه جامعه‌شناختی به فروغ فرخزاد»، پایگاه تحلیلی خبری خانواده و زنان، ص 1تا3، قابل دسترس در اینترنت: http://mehrkhane.com/fa/news.
- ال بیکر، ترز (1377) نحوۀ انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه‌ی هوشنگ نایبی، تهران: انتشارات روش.
- اسکارپیت، روبر (1386) جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمه مرتضی کتبی، تهران: نشر سمت.
- باقری خلیلی، علی اکبر و حقیقی، مرضیه (1393) «گفتگو در شعر فروغ فرخزاد با تکیه بر منطق مکالمه میخاییل باختین»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال ششم شماره چهارم، زمستان 1393 ص23 تا46.
- توسلی، غلامعباس (1384) جامعه‌شناسی شهری، تهران: انتشارات پیام نور.
- توفیقیان‌فر، علی‌حسن و حسینی، سید احمد (1391) « بررسی بیگانگی اجتماعی جوانان و عوامل اجتماعی مرتبط با آن (نمونه: جوانان شهر یاسوج)»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی جوانان، سال سوم، شماره هشتم، صص58-45.
- فرخزاد، فروغ (1368) دیوان، تهران: انتشارات نوید.
- ساروخانی، باقر (1371) جامعه‌شناسی ارتباطات، تهران: انتشارات اطلاعات.
- ستوده، هدایت‌اله (1384) آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)، تهران: انتشارات آوای نور.
- ستوده، هدایت‌الله (1378) جامعه‌شناسی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات آوای نور.
- صفایی، علی و احمدی، علی(1389) « مقایسه شعر سیاه فروغ فرخزاد و نصرت رحمانی»،فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 7، شماره 27، صفحات 9 تا 36.
- زیمل، جورج (1372) کلان‌شهر و حیات ذهنی، ترجمه اباذری، یوسف، نامه علوم اجتماعی، دوره 3 فروردین1372 صص 66-53.
- قلی پور، آرین (1380) جامعه‌شناسی سازمان‌ها، تهران: نشر سمت.
- عابدی، کامیار (1377) تنهاتر از برگ (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)، تهران: جامی.
- غذامی، عبدالله (1387) زن و زبان، ترجمۀ هدی عوده تبار، چاپ اول، تهران: انتشارات گام نو.
- کریمی حکاک، احمد (1389) طلیعه تجدد در شعر فارسی، ترجمه جعفری، مسعود، چاپ دوم، تهران: انتشارات مروارید.
- کراچی، روح انگیز (1376) فروغ یاغی مغموم، تهران: راهیان اندیشه.
- کوزر، لوئیس (1386) زندگی واندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی ثلاثی، محسن، تهران: انتشارات علمی.
- کی نژاد، افسانه (1382) فریاد در مه، بررسی و تحلیل شعر فروغ فرخزاد، تهران: انتشارات آفرینش.
- گیدنز، آنتونی(1378) تجدد و تشخص جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه موفقیان، ناصر، تهران: نشر نی.
- گرت، استفانی (1382) جامعه‌شناسی جنسیت، ترجمۀ کتایون بقایی، تهران: نشر مرکز.
- محسنی تبریزی، علیرضا (1381) «آسیب‌شناسی بیگانگی اجتماعی- فرهنگی، بررسی انزوای ارزشی در بین دانشگاه‌های دولتی تهران»، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 26، صص 119- 182.
- محسنی تبریزی، علیرضا (1370) «بیگانگی» ، نامه علوم اجتماعی، دوره دوم، صص62-45
- مشرف آزاد تهرانی، محمود (1384) زندگی و شعر فروغ فرخزاد پری شادخت شعر، جلد اول. تهران: نشر ثالث.
- ---------------------- (1384) زندگی و شعر فروغ فرخزاد پری شادخت شعر، جلد دوم. تهران: نشر ثالث.
- میرزایی، خلیل (1388) پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه‌نویسی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
- میرزایی، خلیل (1386)« بررسی مصرف رسانه‌ای و از خودبیگانگی اجتماعی –فرهنگی»، پایاننامه دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
- یاحقی، محمد جعفر (1383) جویبار لحظه‌ها، ادبیات معاصر فارسی نظم و نثر، تهران: نشر جامی.
- یوسفی، شهره (1386) بررسی شعر و زندگی فروغ فرخزاد، تهران: انتشارات آفرینش.
