نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس
2 عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس
3 استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه نربیت مدرس
4 دانشیار علوم تربیتی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
این مقاله، به بررسی مفهوم مادری مبتنی بر سه رویکرد سنت‌محور، مدرن/ فمنیستی و اسلامی می‌پردازد. هرچند که مفهوم مادری در نگاه اوّلیه، ذهن را به سوی جنس مؤنث که حامل و زایندۀ فرزند است، رهنمون می‌کند، اما واکاوی متون علوم اجتماعی، گستردگی و پیچیدگی‌های این مفهوم را نشان می‌دهد. در رویکرد سنت‌محور، مادری، شاخصۀ هویتی زن است، اما در رویکرد مدرن/ فمنیستی زن و مادری از هم تفکیک شده و با فناوری‌های جدید، واژگانی چون مادر ژنتیک، مادر زیستی و مادر اجتماعی مطرح شده است. بنابراین، مطالب موجود در این حوزه، بر اساس دو رویکرد سنت‌محور و مدرن/ فمنیستی جمع‌آوری شد که رویکرد مدرن/ فمنیستی مرهون تلاش فمنیست‌ها برای مقابله با رویکرد سنت‌محور بوده است. اما از آنجا که این رویکرد نیز در موج سوم فمنیسم بازگشت به مادری را در برنامۀ خود قرار داده و همچنان با ابهاماتی مواجه است، رویکرد اسلامی مورد بررسی قرار گرفت تا در کنار ادبیات مفهومی موجود، به معرفی مادری با محوریت قرآن بپردازد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Concept of Motherhood in Tradition-oriented, Modern/Feminist and Islamic Approaches
نویسندگان [English]
- Hamide Taeib 1
- Toba Shakeri Golpaygani 2
- Muhammad Rezaei 3
- mohsen Imani 4
1 Phd Student
2 Tarbiat Modares
3 Assistant Professor of Sociology Department in Tarbiat Modares Uniersity
4 Tarbiat Modares University
چکیده [English]
This article examines the concept of motherhood in three approaches; tradition-oriented, modern/feminist and Islamic. Although the concept of motherhood leads to females giving birth to a child at the first glance, more careful scrutiny of social texts reveals the broadness and complexity of this phenomenon. From a tradition oriented point of view, motherhood is the characteristic of female identity. However, the modern/feminist approach views woman and the maternal instinct separately. Terminologies such as genetic mother, biological mother and social mother have been mentioned in this literature. In this article, we review the existing literature based on these two approaches and demonstrate how the feminist approach encounters the traditional point of view towards motherhood. However, as the third wave of feminism has addressed return to motherhood and raised some confusions and uncertainties, we suggest a re-reading of the Islamic approach toward motherhood based on Quranic literature.
·
- قرآن کریم
- ابن بابویه، (1362)، الخصال، ترجمۀ مدرس گیلانی، ج1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات جاویدان.
- ابن حیون، (1409ق)، شرح‌الأخبار فی فضائل‌الأئمة‌الأطهار علیهم‌السلام، تصحیح محمدحسین حسینی جلالی. ج3، قم: جامعه مدرسین.
- آبوت، والاس، (1393)، جامعه‌شناسی زنان، ترجمۀ منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
- ادگار، سج ویک، (1387)، مفاهیم بنیادی نظریه‌های فرهنگی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
- ارسطو، (1364)، سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، چاپ چهارم، تهران: سپهر.
- اشتاین، سالتز، (1383)، سیری در تلمود، ترجمۀ باقر طالبی دارابی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- امیرﻣﻈﺎﻫﺮﯼ، امیرمسعود؛ شریفی، ﻣﻨﺼﻮﺭﻩ، (1390) «بررسی جامعه‌شناختی ورود زیست فناوری‌های باروری به مقوله مادری»، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ؛ 12، پاییز، 91-106.
- امین، (1361)، مخزن‌العرفان در تفسیر قرآن، ج 8 ،10 و12، تهران: نهضت زنان مسلمان.
- ﺍﻧﺪﺭﺳﻮﻥ، جسیکا، (1385)، «افتخار مادر بودن»، سیاﺣﺖ ﻏﺮﺏ؛ 33، فروردین، 50-54.
- عرفان‌منش، ایمان، (1392)، «بازنمایی الگوهای خانواده و مناقشات گفتمانی آنها در ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
- بارکر، (1387)، مطالعات فرهنگی (نظریه و عملکرد)، ترجمۀ مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- بی‌نا، (1378)، کتاب مقدس، عهد قدیم و عهد جدید، معارف: 58، www.hawzah.net. (1/5/1394)
- پهلوان، چنگیز، (1382)، فرهنگ‌شناسی، تهران: قطره.
- جزایری، نورالدین، (1381)، قصص‌الأنبیاء، ترجمۀ فاطمه مشایخ، تهران: فرحان.
- جوادی آملی، عبدالله، (1389)، تسنیم، ج18، به تحقیق حجج اسلام حسین اشرفی و روح‌اله رزقی. چاپ دوم، قم: اسراء.
- حیدری، احمد، (1383)، بزرگ زنان صدر اسلام، چاپ چهارم، قم: زمزم هدایت.
- خامنه‌ای، سید علی، (1393)، مطلع عشق، گردآوری محمدجواد حاج علی‌اکبری، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
- خدامی، سمیه، (1391)، «مادری در اسلام»، نرم افزار مجموعه مقالات همایش مادری و زن تراز انقلاب اسلامی، تهران: مرکز مطالعات راهبردی جبهه فکری انقلاب اسلامی.
- خسروی حسینی، غلام‌رضا، (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ج1و 3، چاپ دوم، تهران: مرتضوی.
- ﺩﺑﻮﻧﯽ، نفیسه، (1375)، «تطابق نظام آفرینش و اسلام در وصف مادری به کمال زن»، ﻓﻘﻪ ﻭ ﺣﻘﻮﻕ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ؛ 2، تابستان، 27-35.
- دورانت، ویل، (1367الف)، تاریخ تمدن، ترجمۀ حمید عنایت، پرویز داریوش و علی‌اصغر سروش. جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- دورانت، ویل، (1367ب)، تاریخ تمدن، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، جلد چهارم، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- دیلمی، (1349)، إرشاد‌القلوب، ترجمۀ مسترحمی، جلد 2، تهران: مصطفوی.
- رابرتسون، ایان، (1372)، درآمدی بر جامعه، ترجمۀ حسین بهروان، مشهد: آستان قدس رضوی.
- ﺭﺿایی، محمد؛ افشار، سمیه، (1389)، «بازنمایی جنسیتی سریال‌های تلوزیونی (مرگ تدریجی یک رؤیا - ترانۀ مادری)»، ﺯﻥ ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﻫﻨﺮ؛ 4، تابستان، 75-94.
- روشه، گی، (1394)، جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز، ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
- ریبنز مک‌کارتی/ ادواردز، (1390)، مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده، ترجمۀ محمدمهدی لبیبی، تهران: نشر علم.
- سعیدیان، مریم؛ ارزانی، حبیب‌رضا؛ یراقی، سعیدﻩ، (1392)، «آسیب‌شناسی خانواده در فرهنگ غرب از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»، ﺍﺧﻼﻕ؛ 11، پاییز، 9-42.
- سگالن، مارتین، (1371)، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمۀ حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز.
- صدر، موسی، (1391)، زهرا(س) فصلی از کتاب رسالت، ترجمۀ علی حجتی کرمانی، تهران: مؤسسه نشر شهر.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1374)، تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 2، 3، 4، 8، 16، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1387)، زن در قرآن، تصحیح و تحقیق محمد مرادی، قم: مرکز نشر هاجر.
- ﻋﻼﺳﻮﻧﺪ، ﻓریبا، (1389) «رسانه و بحران نقش‌های جنسیتی در خانواده»، ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ اندیشه؛ 116، زمستان، 83-110.
- علیرضایی، نصرت‌اله، (1379)، «تبیین نقش و جایگاه زن در خانواده در حال گذار در ایران. مطالعه موردی: دانشجویان متأهل دانشگاه تهران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
- فاضلی، نعمت اله، (بی‌تا). فرهنگ و قدرت (درس‌گفتارهای آشنایی با مطالعات فرهنگی)، جزوه کلاسی، تایپ شده، منتشر نشده.
- ﻓﺮﻫﻤﻨﺪ، مریم، (1385)، «Domestic Tranquility آرامش در خانه»، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺭﺍﻫﺒﺮﺩﯼ ﺯﻧﺎﻥ؛ 43، زمستان، 147-204.
- قرائتی، محسن، (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
- محمد، شریف عبدالعظیم، (۱۳۸۹)، زن در اسلام، مسیحیت و یهودیت، ترجمۀ مهدی گلجان، قم: مرکز نشر هاجر.
- کلینی، (1407ق)، الکافی، (ط-الاسلامیه)، جلد1، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
- کوهن، آبراهام، (1382)، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمۀ امیرفریدون گرگانی، تهران: اساطیر.
- گیدنز، آنتونی، (1395)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، چاپ سیام، تهران: نشر نی.
- شاه‌آبادی، محمدحسین، (1391)، «سینما و یادگیری اجتماعی: ارزیابی نقش والدین در سینمای ایران (1389-1359) بر اساس معیارهای یادگیری اسلامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
- علیرضایی، نصرت اله. (1379)، "تبیین نقش و جایگاه زن در خانواده در حال گذار در ایران. مطالعه موردی: دانشجویان متأهل دانشگاه تهران". پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
- ﻣﺮﺩﺍﻧﯽ، مرضیه؛ عنایت، حلیمه، (1391)، «جهانی شدن و بحران مادری»، ﭘﮋﻭﻫﺶﻧﺎﻣۀ تربیت تبلیغی؛ 2، زمستان، 113-146.
- مصطفوی، میرزا حسن، (1380)، تفسیر روشن، جلد 3 و 5، تهران: مرکز نشر کتاب.
- مطهری، مرتضی، (1358)، رهبری نسل جوان (ده گفتار). نقل در مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1389، جلد 24، قم، منتشرشده ازسوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (کتابخانه دیجیتالی نور).
- مطهری، مرتضی، (1391)، عقل و علم. تهران: دبیرخانه طرح مطالعاتی بینش مطهر.
- مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، حقوق زن و مرد از دیدگاه اسلام، جلد اوّل: مبانی. تهران: دبیرخانۀ طرح مطالعاتی بینش مطهر.
- مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، ج1، 3 و 17، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
- نجفی، محمدحسن، (1362)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج29، بیروت: دارالحیاء التراث العربی.
- نجفی خمینی، محمدجواد، (1398ق)، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.
- محمدی فشارکی، نجمه، (1392)، «بررسی مفهوم مادری در بین دو نسل از زنان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
- هولم، بوکر، (۱۳۸۴)، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمۀ علی غفاری، تهران: نشر بین‌الملل.
- یزدی، ﺍﻗﺪﺱ، (1388)، «اخلاق مادری در اسلام و فمینیسم»، ﭘﮋﻭﻫﺶﻫﺎﯼ ﻓﻠﺴﻔﯽ؛ 39، بهار، 151-184.
- Aristotle (2015) On the Generation of Animals, Translated by Arthur Platt, 1,2, South Australia, The University of Adelaide Library, https://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/generation/index.html.
- Dadjouy, Nasrin,(2012),"Representation of Woman as a Mother in Bollywood Popular Films (Famity and Social Films) in 1950’s and 2000’s", M.A, University of Tehran.
- Djerassi , Carl, (1992) Essays on Science and Society, SCIENCE54, http://www.sciencemag.org. )6 June 2015(
- Donath, Orna, (2014) Choosing Motherhood, Agency and Regret Within Reproduction and Mothering Retrospective Accounts, Women's Studies International Forum, http://www.sciencedirect.com.) 7 June 2015(
- Jabary Azarbaijani ,Farnoosh, "Women & the Idea of Motherhood, Beliefs & Contradictions Based on the Character of Nora in Henrik Ibsen’s A Doll’s House, Sara in Daryoush Mehrjoyee’s Sara & Marlene in Caryl Churchill’s Top Girls", M.A; University of Tehran.
- Koffman,Ofra, (2014) Fertile Bodies, Immature Brains A Genealogical Critique of Neuroscientific Claims Regarding the Adolescent Brain and of the Global Fight Against Adolescent Motherhood, Social Science & Medicine, In Press, Corrected Proof, http://www.sciencedirect.com.) 7 June 2015(
- Mace, Ruth, (2008) Reproducing in Cities, SCIENCE,http://www.sciencemag.org.) 7 June 2015(
- Pitt, Nicola, (2008) "Yummy Mummies", Angelina Jolie and Early 21st Century Representations of Mothering, https://www.tasa.org.au.) 7 June 2015(
- Read, Donna. M.Y.; Crockett, Judith.; Mason, Robin, (2011) It Was Horrible Shock The Experience of Motherhood and Women’s Family Size Preferences, Women's Studies International Forum, http://www.sciencedirect.com.) 7 June 2015(
- Swift, Karen .J (2015) Motherhood International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, http://www.sciencedirect.com. (7 June 2015(
)