نویسندگان
1 گروه آموزشی علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، شهر بابلسر
2 استادیار گروه علوم اجتماعی مازندران
چکیده
هدف اصلی این مقاله بررسی حافظۀ جمعی نسل‌ها از جنگ هشت سالۀ ایران و عراق به‌مثابه یک واقعیت اجتماعی در جامعۀ معاصر ایران است. از آنجا که نسل، به‌عنوان چارچوب اجتماعی اصلی، خاطرات طیف‌های مختلف کنشگران اجتماعی از واقعه جنگ را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد، برای مفهوم‌سازی از واقعیت اجتماعی حافظۀ جمعی جنگ، صورت‌بندی‌های مختلف و ممکن آن در میان گروه‌های مختلف سنی بررسی می‌‌گردد. در این راستا، بر مبنای مفاهیم نظری حافظه جمعی، پرسش‌های اساسی حول ماهیت و نحوۀ ساخت حافظۀ جمعی نسل‌ها از جنگ مطرح گردید. جهت پاسخ به این پرسش‌ها، با اتخاذ روش کیفی، 38 نفر از طریق نمونه‌گیری هدفمند و نظری مورد مصاحبۀ عمیق و نیمه‌ساختاریافته قرار گرفتند. داده‌های گردآوری‌شده توسط کدگذاری تماتیک در نظریۀ زمینه‌ای تحلیل شدند. در نتیجۀ این تحلیل، ساختار موضوعی‌ای به دست آمد که در آن امکان مقایسه موارد و گروه‌های نسلی به بالاترین میزان لازم برای تحلیل و ارزیابی توزیع اجتماعی دیدگاه‌ها نسبت به تجربۀ مشترک از جنگ رسید. این ساختار موضوعی متشکل از شانزده مقولۀ اصلی است که در دامنۀ حوزه‌های موضوعی چهارگانۀ تعریف و معنای جنگ، بازنمایی و یادبود جنگ، نگاه به ارزش‌های دوران جنگ، و الگوهای معنادهی و هویت‌بخشی جنگ توزیع شده‌اند. در مجموع یافته‌ها نشان دادند که هر نسل از دو زیرگروه نسلی تشکیل یافته است که در هر حوزۀ موضوعی، یادآوری متفاوتی از جنگ دارند. بدین ترتیب در نسل دارای حافظۀ اتوبیوگرافیک، دو زیرگروه نسلی با روایت‌های ایده‌آلیستی-حماسی و نوستالژیک از جنگ و در نسل دارای حافظۀ تاریخی دو زیرگروه نسلی با روایت‌های ایدئولوژیک-ابزاری و انتقادی از جنگ مشاهده می‌‌شوند.
کلیدواژه‌ها
جمشیدی، فرانک (1387)، «درآمدی بر رویکرد تاریخ فرهنگی به خاطرات جنگ»، چاپ شده در: ساسانی، فرهاد، خاطره و گفتمان جنگ، تهران: انتشارات سوره مهر.
جمشیدی، فرانک (1394)، اندیشیدن جنگ: جنگ اندیشیدنی، تهران: انتشارات سوره مهر.
جوادی یگانه، محمدرضا و فاطمه قنبریان (1391)، «علل کمبود تبادل خاطرات جنگ ایران و عراق در محافل غیررسمی شهر تهران»، جامعه پژوهی فرهنگی، سال سوم، شماره 2، 53-27.
درودیان، محمد (1394)، «عملیات کربلای چهار: روایت‌های رسمی و غیررسمی» قابل دسترسی در:
http://www.mdoroodian.ir
کمری، علیرضا (1381)، یاد مانا: پنج مقاله دربارۀ خاطره‌نویسی و خاطره نگاشته‌های جنگ و جبهه، تهران: انتشارات سوره مهر.
کمری، علیرضا (1387)، تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری جنگ ایران و عراق: مجموعه مقالات، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
کنوبلاخ، هوبرت (1390)، مبانی جامعه‌شناسی معرفت، ترجمه کرامت اله راسخ، تهران: نشرنی.
نبوی، سید عبدالامیر (1384)، «میراث‌های جنگ»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 23، 98-85.
Coser, Lewis A. (1992) "The revival of the sociology of culture: The case of collective memory", Sociological Forum, 7 (2): 365–373.
DevineWright, P. (2003) "A Theoretical Overview of Memory and Conflict", in Ed Cairns & Mícheál D. Roe (eds). The Role of Memory in Ethnic Conflicts, pp.9–33. New York: McMillan.
Flick, Uwe (2009) an Introduction to Qualitative Research, (4nd ed), London: Sage.
Geertz, C. (1973) the Interpretation of Cultures, New York: Basic Books.
Halbwachs, M. (1992) on collective memory. trans. Lewis A. Coser. Chicago: University of Chicago Press.
Jedlowski, P. (2001) "Memory and Sociology: Themes & Issues", Time & Society, 10(1): 29–44.
Mistzal, B. A. (2003) Theories of Social Remembering. London: Open University Press.
Mistzal, B. A. (2010) "Collective Memory in a Global Age: Learning How and What to Remember", Current Sociology, 58(1): 24–44.
Olick, J. (2008) "From Collective Memory to the Sociology of Mnemonic Practices and Products" Pp. 151–61 in Cultural Memory Studies: An International and Interdisciplinary Handbook, edited by A. Erll and A. Nu¨nning. Berlin: Walter de Gruyter.
Pennebaker, J.W. and B.L. Banasik (1997) "History as Social Psychology" in J.W. Pennebaker, D. Paez and B. Rimé (eds), Collective memory of political events: Social psychological perspectives (pp. 3–19). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum and Associates.
Ricoeur, P. (2004) Memory, History, Forgetting. trans. D. Pellauer & K. Blamey. Chicago: Univ. of Chicago Press.
Ross, Marc Howard (2010) "Collective Memory and How the Present Shapes the Past: A Philadelphia Story about George Washington and Slavery", presentation at the Canadian Political Science Association Meeting, ConcordiaUniversity.
Schuman, H. & Corning, A.D. (2000) "Collective knowledge of public events: the Soviet era from the Great Purge to Glasnost", American Journal of Sociology, 105(4): 913–43.
Schumann, H. & Scott, J. (1989) "Generations and Collective Memories", American Sociological Review, 54: 359–81.
Schwartz, B. (1990) "The Reconstruction of Abraham Lincoln" Pp. 81–108 in Collective Remembering, edited by David Middleton and Derek Edwards. London: Sage.
Schwartz, B. (2000) Abraham Lincoln and the Forge of National Memory. Chicago: ChicagoUniversity Press.
Schwartz, B. & M. Kim (2010) North–East Asia’s difficult Past: Essays in Collective memory, Basingstoke ⁄ New York: Palgrave Macmillan.
Winter, J. (2006) Remembering War. New Haven; London: YaleUniversity Press.
Zerubavel, E. (1996) "Social Memories: steps to sociology of the past", Qualitative Sociology, 19(3):283–300.
